در روزهایی که واژه‌هایی مانند «تحول سازمانی»، «بهره‌وری»، «انطباق با فناوری‌های نوین» و «هوش مصنوعی» بیش از گذشته در فضای کسب‌وکار و به‌ویژه در صنعت فناوری شنیده می‌شوند، خبر قطع همکاری با تعدادی از کارکنان دیجی‌کالا، یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های تجارت الکترونیک ایران، واکنش‌های گسترده‌ای را در پی داشته است.
درحالی‌که مدیران این شرکت از بازنگری ساختاری و تحول برای هم‌راستایی با تغییرات بازار سخن می‌گویند، بخشی از افکار عمومی و کاربران شبکه‌های اجتماعی از تعدیل گستردۀ نیرو صحبت می‌کنند؛ تعبیرهایی که هر کدام، روایتی متفاوت از این اتفاق را بازتاب می‌دهند.
تصمیمی سخت اما استراتژیک
در پی انتشار خبرهایی مبنی بر قطع همکاری با شماری از کارکنان دیجی‌کالا، مدیرعامل این شرکت، مسعود طباطبایی، در گفت‌وگویی با «دیجیاتو» گفت که این اقدام نه یک «تعدیل نیرو» به معنای متعارف آن، بلکه بخشی از یک بازنگری عمیق و استراتژیک در ساختار سازمانی شرکت بوده است. به گفتۀ او، این فرایند از حدود یک‌سال پیش آغاز شد و هدف آن انطباق سریع‌تر با تغییرات محیطی، افزایش بهره‌وری و حرکت به‌سمت سازمانی هوشمندتر و چابک‌تر بوده است.
«گفت‌وگوها را از سال گذشته در سطح رهبری سازمان شروع کردیم تا سازمان انعطاف‌پذیری و سرعت عمل بیشتری در مواجهه با تغییرات بازار داشته باشد. متأسفانه، به‌دلیل این تحولات، حذف برخی موقعیت‌های شغلی و خداحافظی با تعدادی از همکاران اجتناب‌ناپذیر بود. البته تأکید می‌کنم که این اقدام به معنی تعدیل نیرو نیست. همۀ این افراد زحمت‌کش و اثرگذار بودند، اما ماهیت برخی دپارتمان‌ها و مشاغل تغییر کرده است.»
طباطبایی با اشاره به تأثیر فناوری‌های نوینی چون هوش مصنوعی بر مدل‌های کاری و ساختارهای سازمانی، تأکید کرده است که برای حفظ توان رقابت در بازار و پاسخ‌گویی مؤثر به نیازهای در حال تحول مشتریان، بازتعریف برخی فرایندها و حذف موقعیت‌هایی که ارزش افزودۀ کمتری ایجاد می‌کردند، ضروری بوده است. به گفتۀ او، ماهیت برخی دپارتمان‌ها و مشاغل در این مسیر تغییر کرده و به‌همین‌دلیل، ادامۀ همکاری با برخی از کارکنان ممکن نبود.
او همچنین توضیح داد که این بازنگری نخستین تغییر ساختاری جدی در ۱۸ سال فعالیت دیجی‌کالاست؛ تغییری که با هدفی بلندمدت و در شرایط اقتصادی مطلوب شرکت اتخاذ شده، نه در واکنش به بحران یا فشار بیرونی. طباطبایی گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر ارتباط این تصمیم با سهامداران یا برنامۀ عرضۀ اولیۀ سهام را رد کرده و تأکید کرده است که این تصمیم به‌طور مستقل و بر اساس تحلیل‌های داخلی گرفته شده است.
گرچه این تصمیم، به گفتۀ طباطبایی، برای بسیاری از همکاران و تیم مدیریتی دیجی‌کالا دشوار و تلخ بوده، اما او آن را گامی مهم برای ساختن نسلی تازه از دیجی‌کالا توصیف می‌کند؛ نسلی که بتواند با سرعت، انعطاف و هوشمندی بیشتری در مسیر رشد و تحول گام بردارد.
البته این نخستین‌بار نیست که دیجی‌کالا با تصمیم‌های دشوار منابع انسانی مواجه می‌شود؛ در سال ۱۳۹۷ نیز این شرکت در واکنش به شرایط اقتصادی کشور، با حدود ۱۷۵ نفر از کارکنان خود قطع همکاری کرد—تصمیمی که آن زمان نیز بازتاب‌های گسترده‌ای به‌دنبال داشت.
از قول کاربران شبکه‌های اجتماعی
روایت کاربران شبکه‌های اجتماعی تصویری متفاوت از آنچه مدیران دیجی‌کالا ارائه می‌کنند، ترسیم می‌کند. درحالی‌که شرکت از یک «بازنگری ساختاری» سخن می‌گوید، بخشی از واکنش‌ها در فضای مجازی از تجربه‌ای تلخ و ناگهانی حکایت دارند. برای نمونه، یکی از کاربران در «ویکی‌تجربه» نوشته است:
«واقعاً تعداد اشخاصی که امروز تعدیل شدن خیل خیلی زیاد بود و انصافاً در حق بعضی‌هاشون ظلم شد. چطور می‌تونن یهو بیان بگن پاشو برو. امیدوارم چرخ روزگار برای بعضی افراد بچرخه»
کاربر دیگری نیز چنین اظهار کرده:
«قرار بود باهامون سه ماه قراردادن ببندن. خودشون بعد دو ماه خبر از تعدیل بیخود زدن. اینور سال گفتن پالیسی سازمان به این صورته»
به گفتۀ مسعود طباطبایی، مدیرعامل دیجی‌کالا، این شرکت متعهد شده است حقوق کارکنانی را که اخیراً با آن‌ها قطع همکاری صورت گرفته، تا پایان خردادماه—و در برخی موارد فراتر از آن—پرداخت کند.
از سوی دیگر، مدیرعامل دیجی‌کالا می‌گوید هماهنگی‌هایی نیز با تیم‌های منابع انسانی شرکت‌های فعال در اکوسیستم فناوری در حال انجام است تا فرصت‌های شغلی جایگزین برای همکاران سابق فراهم شود و مسیر حرفه‌ای آن‌ها ادامه یابد.
هوش مصنوعی و بازتعریف نقش نیروی انسانی
با ظهور مدل‌های پیشرفتهٔ هوش مصنوعی، بسیاری از تحلیلگران آن را یکی از بزرگ‌ترین تحولات فناوری پس از پیدایش اینترنت می‌دانند. همان‌طور که اینترنت ساختار ارتباطات، کسب‌وکار و زندگی روزمره را به‌طور بنیادین دگرگون کرد، هوش مصنوعی نیز در حال بازتعریف شیوهٔ انجام کارها، تصمیم‌گیری سازمانی، تولید محتوا و حتی انجام کارهای فنی مانند برنامه‌نویسی است.
با گسترش کاربردهای هوش مصنوعی در صنایع مختلف، بسیاری از شرکت‌ها در حال بازنگری در ساختار منابع انسانی خود هستند. این بازنگری گاهی به حذف یا تعدیل برخی موقعیت‌های شغلی منجر شده است؛ به‌ویژه در بخش‌هایی که وظایف قابل خودکارسازی توسط الگوریتم‌ها و مدل‌های زبانی پیشرفته هستند.
در شرکت‌های خارجی نیز حذف یا عدم استخدام منابع انسانی در چند سال اخیر اتفاق افتاده است:
در ماه آوریل ۲۰۲۳، دراپ‌باکس (DropBox) اعلام کرد که حدود ۵۰۰ نفر (معادل ۱۶٪ کل نیروهای خود) را تعدیل می‌کند. مدیرعامل شرکت صراحتاً اعلام کرد که این تصمیم بخشی از تلاش برای «بازآرایی سازمان» به‌سمت آینده‌ای مبتنی بر هوش مصنوعی است. در واقع شرکت اعلام کرد قصد دارد منابع را از فعالیت‌های سنتی به توسعۀ ابزارهای برپایۀ هوش مصنوعی هدایت کند.
همچنین، شرکت فناوری اطلاعات چگ (Chegg)، که در زمینۀ فناوری‌های آموزشی فعالیت می‌کند، پس از ورود چت‌جی‌پی‌تی به بازار، شاهد کاهش قابل‌توجه استفادۀ کاربران از خدماتش بود. در واکنش به این تغییر بازار، چگ اعلام کرد که قصد دارد ۳۱۹ نفر از کارکنانش را تعدیل کند که معادل ۲۱ درصد نیروی کار این شرکت بود. مدیرعامل این شرکت نیز به‌طور رسمی اعلام کرد که دلیل اصلی این تصمیم، تغییر رفتار کاربران به‌واسطهٔ ابزارهای هوش مصنوعی مانند چت‌جی‌پی‌تی بوده است.
تصمیم اخیر دیجی‌کالا در مورد بازنگری ساختاری و قطع همکاری با بخشی از نیروهای انسانی‌اش، در تلاقی میان منطق کسب‌وکار و واقعیت‌های انسانی، موضوعی چندوجهی و پیچیده است. از یک‌سو، مدیران شرکت از تحول سازمانی برای هم‌راستایی با آینده‌ای مبتنی بر فناوری‌های نوین می‌گویند، و از سوی دیگر، روایت‌هایی تلخ و انتقادی در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود که بازتاب احساسات و تجربیات فردی کارکنان جدا شده است.
در دورانی که هوش مصنوعی و تحول دیجیتال در حال بازتعریف نقش نیروی انسانی هستند، بسیاری از شرکت‌ها ناگزیر از تصمیماتی دشوار می‌شوند—تصمیماتی که ممکن است از بیرون تنها به‌صورت اعداد و نمودار دیده شوند، اما در واقعیت با زندگی و مسیر حرفه‌ای انسان‌هایی گره خورده‌اند.
اینکه دیجی‌کالا چگونه این تغییر را مدیریت خواهد کرد، چقدر در عمل از کارکنان جداشده حمایت خواهد کرد و آیا می‌تواند اعتماد عمومی را در مسیر پیش رو حفظ کند، پرسش‌هایی هستند که پاسخ آن‌ها نه فقط در بیانیه‌ها، بلکه در اقدامات ملموس و شفاف این شرکت در ماه‌های آینده مشخص خواهد شد.
تا آن زمان، این اتفاق می‌تواند به‌عنوان نمونه‌ای از چالش‌های سازمان‌های ایرانی در دوران گذار به اقتصاد دیجیتال مورد توجه قرار گیرد—دورانی که در آن، تصمیم‌های سخت بخشی ناگزیر از ساختن آینده‌اند.
