سال گذشته پس از انتشار گزارش سال 1401 دیجی‌کالا در یادداشتی با عنوان «آن روی سکۀ گزارش سال ۱۴۰۱ دیجی کالا» به بررسی تاثیر بحران‌های سرزمینی بر فعالیت کسب‌وکارها پرداخته بودم. اساسا در میان ده‌ها گزارش سالی که کسب‌وکارها در این سال‌ها منتشر می‌کنند، گزارش دیجی‌کالا از اهمیت متفاوتی برخوردار است. فارغ از اینکه دیجی‌کالا در انتشار گزارش سال جزو اولین‌ها -و حتی شاید اولین- بوده، ابعاد این کسب‌وکار، داده‌های اقتصادی و جامعه‌شناختیِ قابل ارزیابی و حتی قابل تعمیم به مخاطبان می‌دهد.
امسال هم داده‌های جذابی در این گزارش است. شاخص NPS در گزارش امسال اصلاح شده و برخلاف سال قبل، عدد خود شاخص منتشر شده است و درست‌تر اینکه برای نمایش اهمیت این عدد، شاخص NPS فروشگاه‌های بزرگ بین‌المللی هم در مقایسه آمده است. مقایسه‌ای که در بخش‌های دیگری از گزارش هم با پارامترهای دیگر تکرار شده است.
سال گذشته پژوهش اجتماعی بسیار ارزشمندی در سطح ملی درباره «نگرش و احساس مردم نسبت به دیجی‌کالا» توسط ایسپا انجام شده بود که نتایج آن در گزارش سال 1401 منتشر شده بود. پژوهشی که بینش بسیار خوبی از رفتار خرید اینترنتی ایرانیان و وضعیت تجارت الکترونیک ارائه می‌داد. اما امسال خبری از این پژوهش نیست.
خبر خوب گزارش سال 1402 دیجی‌کالا، رشد خرده‌فروشی آنلاین در ایران از 4 درصد به 6 درصد است. آن هم در شرایطی که تقریبا همۀ بازیگران خرده‌فروشی آنلاین به یک اندازه رشد کرده‌اند.
مطالعۀ این گزارش 313 صفحه‌ای کار چندان آسانی نیست. اما اگر به لندینگ گزارش سال 1402 دیجی‌کالا مراجعه کنید می‌توانید خلاصه نسبتا مطلوبی از آمار و داده‌های این گزارش حجیم و سنگین را مطالعه کنید. یکی از مهمترین دلایل حجیم شدن این گزارش در سال جاری یادداشت‌هایی است که حدود 60 صفحه از گزارش را به خود اختصاص داده است. به عبارت دیگر 20 درصد این گزارش را یادداشت‌هایی از مدیران دیجی‌کالا، مدیران دولتی و حاکمیتی و متخصصان اجتماعی و اقتصادی تشکیل داده است.
منصفانه اگر بخواهیم نگاه کنیم به جز یکی دو مورد، هیچ اطلاعات مفید یا تحلیل ارزشمندی در این یادداشت‌ها نیست. به نظر می‌رسد، هدف این بخش بیش از هرچیزی مشارکت دادن طیفی از ذی‌نفعان در گزارش سال بوده است. از وزیر فعلی و اسبق ارتباطات گرفته تا عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام؛ از پژوهشگر و جامعه‌شناس تا مدیر مالی و تقریبا هیچکدامشان حرف متفاوت یا جدیدی نداشتند و اکثر گفته‌ها هم ارتباطی به گزارش سال 1402 دیجی‌کالا ندارد. به عبارت دیگر اگر همین یادداشت‌ها را بردارید و در گزارش سال آینده دیجی‌کالا منتشر کنید اتفاق چندان بدی هم نخواهد افتاد! تجربۀ انتشار یادداشت از ذی‌نفعان در این مقیاس و تعداد، نخستین باری است که در یک گزارش سال اتفاق می‌افتد. تجربه‌ای که شخصا بعید می‌دانم در سالهای آتی، حداقل بدین شکل تکرار شود.
اما در سوی دیگر ماجرا قصۀ آدم‌هاست. هرچقدر هم زارع‌پور و آذری جهرمی از اهمیت توسعه اقتصاد دیجیتال بنویسند، قصۀ هاشم‌خان سررشته‌داری 85 ساله است که برای مخاطبان این گزارش اهمیت رشد 2 درصدی سهم خرده فروشی آنلاین را معنا می‌کند. پیرمرد بازنشسته بانک تجارت و مسن‌ترین خریدار دیجی‌کالا در سال قبل، که با فرهنگ خرید آنلاین هم آشناست. یا قصۀ دختر جوان 19 سالهای به نام غزل صبوراوغانی که در مرکز پردازش شادآباد دیجی‌کالا کار می‌کند و جوان‌ترین همکار دیجی‌کالاست؛ قصۀ رضا شاه‌نظر که پزشک متخصص قلب است و در دیجی‌کالا به عنوان توسعه‌دهنده و مهندس رشد فعالیت می‌کند یا حمیدرضا سلیمانی که پس از تجربه کار در اسپاتیفای و کلارنا به ایران بازگشته و به عنوان معاون فناوری کار می‌کند؛ و ازهمه جذاب‌تر قصۀ محمد نوابی از قمصر که با بیش از 9 میلیارد تومان فروش محصولات عطاری و داروهای گیاهی، موفق‌ترین کسب‌وکار بومی و محلی دیجی‌کالا بوده است.
این قصه‌ها واقعیت سرگرم‌کننده یا Fun Fact نیستند. این‌ها روایت‌های درست ارتباطی درباره یک گزارش اقتصادی هستند که به شکل بسیار درستی با عکس مستند همراه شده‌اند. شکلی از روایت مستند که جایش در گزارش‌های سال کسب‌وکاری بسیار خالی است.
