سال 1401 بدون شک مقطع مهمی در تاریخ معاصر ایران است. سالی که مجموعه‌ای از بحران‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بر ایران گذشت و اثرات و تبعات آن نیز تا سال‌ها ادامه خواهد داشت. در سال گذشته کسب‌وکارهای ایرانی به طور متناوب هم از سوی حاکمیت و هم از سوی مردم در معرض این اثرات و تبعات قرار گرفتند. اما حالا که فصل ارائه گزارش عملکرد سالیانه کسبوکارها رسیده است، همه نمودارها رو به بالا ترسیم شده‌اند و آن چیزی که می‌بینیم تنها رشد است. گویی ایران بهترین کیفیت اینترنت جهان را دارد، بالاترین ارزش پول ملی را دارد، ثبات اقتصادی بر کسبوکارها حاکم است، تحریم‌ها کاغذپاره‌ای بیش نبوده و تناقضی در وضعیت اجتماعی دیده نمی‌شود.
این را البته می‌توان در تلاش تیم‌های ارتباطات برای نمایش تصویر قدرتمند از برند خودشان نزد ذی‌نفعان ارزیابی کرد ولی یک گزارش آماری زمانی معتبر و ارزشمند است که علاوه بر سویه‌های مارکتینگ و برندینگ، ارزش محتوا و تحلیل اجتماعی و اقتصادی را نیز داشته باشد.
چرا گزارش دیجی‌کالا مهم است؟
دیجی‌کالا از اولین کسب‌وکارهای اکوسیستم بود که به انتشار گزارش‌های سالانه پرداخت. رسمی که در این سال‌ها نیز با همراهی سایر کسبوکارها به یک ترند ارتباطات سازمانی مهم در ایران تبدیل شده است. اما همچنان کمتر گزارشی در میان کسبوکارها وجود دارد که اهمیت گزارش دیجی‌کالا را داشته باشد. از یک سو به واسطه ابعاد این کسب‌وکار، داده‌های اقتصادی و جامعه‌شناختی قابل ارزیابی و حتی تعمیم در سطح اقتصاد کلان ایران است. از سوی دیگر دیجی‌کالا از معدود کسب‌وکارهایی است که در حوزه فعالیت خود پرچم‌دار است و رقبای خود را نه در داخل ایران، که در منطقه دنبال می‌کند. این مسائل دست به دست هم می‌دهند تا فعالین اقتصادی صنایع، پژوهشگران و کسب‌وکارهای مشابه برای ارزیابی‌های بازار گزارش‌های دیجی‌کالا را دنبال کنند.
همچنین ارائه داده در گزارش کسب‌وکارهایی در این سطح مستلزم توجه به پارامترهای متعددی است. در سویی محرمانگی داده‌های تجاری قرار دارد که تهیه گزارش را در این سطح بسیار پیچیده و دشوار می‌کند. در سوی دیگر اما نمی‌توان گزارشی بدون اطلاعات و داده‌های ارزشمند تهیه کرد. این موضوع از پیچیدگی‌های نهان تهیه گزارش سال است.
در این مطلب تلاش کرده‌ایم تا با بررسی داده‌های گزارش‌های 4 سال اخیر دیجی‌کالا، نتایجی را استخراج کنیم که تاثیر مستقیم کیفیت اینترنت در کشور و بحران‌های سال گذشته را بر کسبوکارها نشان می‌دهد.
اینترنت ندارم
دیجی‌کالا در این گزارش از افراد درباره خرید اینترنتی پرسیده است و 31.7% یعنی حدود یک سوم پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که اصلا خرید اینترنتی انجام نمی‌دهند. از میان این افراد، 26.7% از پاسخ‌دهندگان این گزاره را انتخاب کرده‌اند: «دسترسی به اینترنت ندارم»
خرده‌فروشی آنلاین رشدی نداشته است
مطابق گزارش دیجی‌کالا، در سال 1401 سهم خرده فروشی آنلاین از بازار خرده فروشی ایران رشدی نداشته است و در عدد 4 درصد باقی مانده است. این در حالی است که این عدد در سالهای 1398 تا 1400 به ترتیب 2 درصد، 3.2 درصد و 4 درصد بوده است.
از سوی دیگر دیجی‌کالا برای شاخص «درصد رشد ارزش خالص کالای به فروش رفته در سال» در سال 1401 هیچ آماری ارائه نکرده است. در سالهای 1398 تا 1400، رشد متوسط سالانه به ترتیب 112 درصد، 107 درصد و 94 درصد بوده است.
No Data Found
افت درصد رشد «بازدید یکتای ماهیانه» و «تنوع کالایی» دیجی‌کالا
در سال 1400 تعداد بازدید یکتای ماهیانه دیجی‌کالا 9 میلیون و 500 هزار افزایش داشت، اما این افزایش در سال 1401 تنها 2 میلیون بوده است. به عبارت دیگر نرخ رشد بازدیدکننده یکتای ماهیانه دیجی‌کالا در سال 1401 تنها 5 درصد بوده است که کمترین میزان در سه سال اخیر است.
در سال 1399 تنوع کالایی دیجی‌کالا با رشد 125 درصدی از حدود 2 میلیون محصول به 4 میلیون و پانصد هزار رسید و در سال بعدی نیز این عدد به 7 میلیون و 500 هزار محصول رسیده است. در سال 1401 این عدد به 9 میلیون و 700 هزار تنوع کالایی رسیده است که نشان از رشد 29 درصدی دارد. این عدد نیز کمترین درصد رشد در 3 سال اخیر است.
No Data Found
کاهش تعداد همکاران دیجی‌کالا
دیجی‌کالا علاوه بر گزارش سال خود، گزارش‌های متعدد دیگری را نیز منتشر می‌کند. از جمله این گزارش‌ها «گزارش سرمایه‌های انسانی» دیجی‌کالاست که داده‌های ارزشمندی را درباره همکاران این کسب‌وکار منتشر می‌کند.
این گزارش در سال 1401 هنوز منتشر نشده است، اما ساده‌ترین آمار این گزارش یعنی تعداد همکاران مستقیم در گزارش سال 4 سال اخیر آمده است.
در سال 1401 تعداد همکاران دیجی‌کالا با 6 درصد کاهش نسبت به سال قبل به عدد 8199 نفر رسیده است.
به عبارتی تعداد همکاران دیجی‌کالا در سال 1401 حدود 500 نفر کمتر شده است و به تعداد سال 1399 رسیده است.
No Data Found
کاهش «متوسط فروش ماهیانه» فروشندگان دیجی‌کالا
تعداد فروشندگان دیجی‌کالا در سال 1401 به بیش از 308 هزار فروشنده رسیده است که نسبت به سال قبل آن 24 درصد رشد داشته است. اما واقعیت این است که این نرخ رشد هم با افت روبرو بوده است، چرا که رشد تعداد فروشندگان در سال قبلی 64 درصد بوده است.
اما این تمام ماجرا نیست. دیجی‌کالا در 4 سال اخیر میزان متوسط فروش ماهیانه یا سالیانه هر فروشنده فعال را اعلام کرده است.
بر اساس این گزارش‌ها در سال 1398، هر فروشنده فعال مارکت پلیس به طور متوسط ماهانه ۳۹ میلیون تومان فروش داشته است. در سال 1399، این عدد برای هر فروشنده فعال مارکت پِلیس به ماهیانه 51 میلیون تومان رسیده است و در سال ۱۴۰۰، این رقم به حدود 49 میلیون تومان کاهش یافته است که حدود 3 درصد کاهش نسبت به سال قبل را تجربه می‌کند.
اما آمار سال 1401 از این هم بحرانی‌تر است. بر اساس گزارش سال دیجی‌کالا متوسط فروش هر فروشنده در سال 1401 مبلغ 360 میلیون تومان بوده است. به عبارتی ماهیانه 30 میلیون تومان و این یعنی فروشندگان دیجی‌کالا در سال 1401 نسبت به سال قبل با افت فروش متوسط ماهیانه 39 درصدی مواجه بوده‌اند.
یعنی فروشندگان دیجی‌کالا در سال 1401 فروش متوسط ماهیانه‌ای حتی کمتر از سال 1398 را تجربه کرده‌اند. کمترین فروش متوسط ماهیانه در 4 سال اخیر.
این مساله در حالی است که در گزارش دیجی‌کالا صرفا شاخص «متوسط فروش هر فروشنده» ذکر شده که حاصل تقسیم فروش کل فروشندگان بر تعداد فروشندگان است. یعنی در این شاخص، پارامتر مهم و تاثیرگذاری به نام «تورم» در نظر گرفته نمی‌شود.
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نرخ تورم سال 1401 را 46.6 درصد اعلام کرده است. لذا با اعمال نرخ تورم بر مبلغ کل فروش دیجی‌کالا، نه تنها با کاهش فروش مواجه هستیم، بلکه شاهد روند کاهشی آن هستیم.
No Data Found
کاهش ظرفیت «انبارش کالا» و «پردازش روزانه کالا» در دیجی‌کالا
در سال 1401 ظرفیت انبارش کالا و پردازش روزانه کالا نسبت به سال 1400 با کاهش مواجه بوده است.
ظرفیت انبارش کالا در سال 1401 از 7 میلیون و 600 هزار کالا در سال قبل به 7 میلیون و 200 هزار کالا رسیده است.
ظرفیت پردازش روزانه کالا در این سال نیز از 960 هزار کالا در سال 1400 به 904 هزار کالا کاهش پیدا کرده است.
No Data Found
No Data Found
تغییر در الگوی روش پرداخت مشتریان
مشتریان دیجی‌کالا می‌توانند با روش‌های «پرداخت آنلاین»، «پرداخت در محل»، «پرداخت اعتباری»، «پرداخت با کیف پول» و «کارت هدیه» سفارش خود را پرداخت کنند.
گزارش سال 1401 نشان می‌دهد تمایل مشتریان دیجی‌کالا برای «پرداخت آنلاین» کمتر شده و آنها بیشتر ترجیح می‌دهند از گزینه «پرداخت در محل» استفاده کنند.
No Data Found
یک کیلو یا نیم کیلو؟
شاید بتوان برای همه افت شاخص‌های بالا، تحلیل اقتصادی و اجتماعی مربوط را ارائه داد. ولی بدسلیقگی نگارندگان گزارش در ارائه «شاخص توصیه کنندگان» (NPS) چیزی نیست که به این مسائل ربطی داشته باشد.
شاخص NPS یکی از اثربخش‌ترین راه‌ها برای اندازه‌گیری میزان وفاداری مشتری به برند، است. این شاخص تنها با پاسخ به یک سؤال اساسی اندازه‌گیری می‌شود: چقدر حاضرید این محصول یا شرکت را به دوستان و همکارانتان توصیه کنید؟ پاسخ به این سؤال طیفی از 0 تا 10 است. 0 معادل کمترین امتیاز و 10 بیشترین امتیاز است.
در گزارش سال 1401 دیجی‌کالا هیچ عددی به عنوان نتیجه ارزیابی این شاخص ارائه نشده است و دیجی‌کالا ترجیح داده تا تنها یک نمودار از درصد پاسخ‌ها ارائه کند. نموداری که اعداد دقیق هر پاسخ هم در آن ذکر نشده و مخاطبان گزارش باید از روی این تصویر گرافیکی حدس بزنند که هر پاسخ حدودا چه درصدی را کسب کرده است.
اما نکته جالب توجه این است که دیجی‌کالا در صفحه بعدی اعلام کرده که 83 درصد پاسخ‌دهندگان در پاسخ به سوال «چقدر احتمال دارد خرید از دیجی‌کالا را به دیگران پیشنهاد کنید؟» نمره 7 تا 10 دادند. انتشار عدد 83 درصد آن هم در شرایطی که عدد دقیقی برای شاخص NPS ارائه نشده کاری عجیب و غیرحرفه‌ای است.
رسانه DMBoard تلاش کرده است تا از روی نمودار گرافیکی به عدد تقریبی این شاخص برسد و نتیجه را 48% به دست آورده است.
احتمالا همه ما وانتی میوه‌فروشی را در کنار خیابان دیده‌ایم که قیمت میوه را نصف تصور ما روی یک تابلوی بزرگ با خط درشت نوشته است و در کنار آن نوشته کوچکی دیده می‌شود: «نیم کیلو». شاید بهتر بود دیجی‌کالا هم به جای انتشار اعداد نیم کیلویی، به همان شاخص 48 درصدی خود قناعت می‌کرد.
شفاف‌سازی شفافیت
بحران‌های اجتماعی و اقتصادی در کشور ما چیزی نیستند که بتوان آنها را کتمان کرد. از صدر تا ذیل مقامات و مسئولین روزانه در تریبون‌های مختلف درباره این بحران‌ها حرف می‌زنند. در این میان کسبوکارها از یک سو در رسانه‌ها و انجمن‌های صنفی و ایونت‌ها از بحران اینترنت و قیمت ارز و مهاجرت نخبگان و… می‌گویند و از سوی دیگر در گزارش‌های سالیانه خود آمار را به گونه‌ای ارائه می‌دهند که گویی در یک جزیره ثبات و آرامش مشغول به فعالیتند.
اگر انتشار گزارش سال را با هدف آگاه‌سازی ذی‌نفعان و افراد جامعه می‌دانیم، پس درباره یک مسئولیت اجتماعی بزرگ حرف می‌زنیم. اینکه فقط از فضاهای رنگی و فرازهای برندمان حرف بزنیم و درباره فرودها سکوت کنیم یا اطلاعات ناقص بدهیم، از مسیر شفافیت فاصله گرفته‌ایم.
کسبوکارها لازم است گزارش سال خود را که بر اساس تعهد به اصل شفافیت است واقعا شفاف اعلام کنند تا خود آن نیازی به شفاف‌سازی نداشته باشد.
